Καλές είναι οι μακρότατες αναρτήσεις, που εξηγούν γιατί αποφάσισα να ερευνήσω την εν πολλοίς άγνωστη, πρώτη περίοδο του ελληνικού κινηματογράφου ή γιατί έκρινα ότι έπρεπε να τη δημοσιεύσω στο ίντερνετ ως ιστολόγιο και σε τι αποσκοπώ μέσω αυτού, όμως το πιθανότερο είναι ότι κουράζουν τον αναγνώστη, ο οποίος έχει κάθε λόγο ν' αμφιβάλλει και ν' αμφισβητεί την αξιοπιστία της έρευνας ενός ανθρώπου που τον ξέρει μόνο η μάνα του (μιας και - κακά τα ψέματα - είναι αναμενόμενη, αλλά όχι δικαιολογημένη κατά τη γνώμη μου, η δυσπιστία απέναντι σε τόσο φιλόδοξες προσπάθειες, όταν προέρχονται από άτομα όχι απλά άγνωστα, αλλά και "εκτός χώρου"). Έτσι, λοιπόν, θα επιχειρήσω, όσο πιο συνοπτικά γίνεται, να περιγράψω τα καινούρια στοιχεία που φέρνει στο φως η έρευνα αυτή, δεδομένου ότι ο μέσος αναγνώστης δεν είναι υποχρεωμένος να διαβάσει όλες τις αναρτήσεις, προκειμένου να σχηματίσει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για τα νέα στοιχεία, που βρίσκονται διάσπαρτα στις διάφορες ενότητες του βιβλίου μου - και κατ' επέκταση στις διάφορες αναρτήσεις του παρόντος ιστολογίου.
1. Για πρώτη φορά γίνεται μια διεξοδική αναφορά στις - ξένων παραγωγών - ταινίες που κατέγραψαν τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Φυσικά, ο πρώτος που νομίζω ότι ασχολήθηκε με το συγκεκριμένο αντικείμενο ήταν ο σκηνοθέτης Νίκος Θεοδοσίου, χάρη στις σχετικές εργασίες του οποίου άλλωστε απέκτησα το κίνητρο ν' ασχοληθώ ερευνητικά ξεχωρίζοντας τις ταινίες μυθοπλαστικής αναπαραγωγής του Γάλλου σκηνοθέτη Μελιές από τις αυθεντικές εικόνες, που κατέγραψε η κάμερα του Βρετανού πολεμικού ανταποκριτή, Φρέντερικ Βίλιερς. Αυτό βέβαια δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς την εξαιρετική διπλωματική διατριβή του Steven Bottomore γύρω από τις πρώτες απόπειρες κινηματογράφησης πολεμικών μαχών, που πραγματοποιήθηκε το 2007 για το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης. Πολύτιμη ήταν η βοήθεια που μου προσέφερε και το βιβλίο με τα απομνημονεύματα του Βίλιερς, το οποίο επίσης βρίσκεται διαθέσιμο on-line, καθώς ο δημοσιογράφος αναφέρθηκε μεταξύ άλλων τόσο στις δικές του ταινίες όσο και σ' εκείνες του Μελιές.
2. Για πρώτη φορά γίνεται προσπάθεια να συγκεντρωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι γνωστοί τίτλοι των πολύ πρώτων ξένων ζουρνάλ που γυρίστηκαν στην Ελλάδα ή είχαν άμεσο ελληνικό ενδιαφέρον, όπως ας πούμε η ταινία που κατέγραφε την καθέλκυση του θωρηκτού "Αβέρωφ" στα ναυπηγεία του Λιβόρνο και η οποία αποτέλεσε μεγάλο πόλο έλξης θεατών κατά την προβολή της στην Αθήνα. Εξάλλου, μνημονεύονται και κάποιες ταινίες (τυπικά αιγυπτιακές), που καταγράφουν στιγμιότυπα από την ζωή της άλλοτε ακμάζουσας ελληνικής παροικίας στην Αλεξάνδρεια, ταινίες που θα είχαν μεγάλη αξία ως ιστορικά ντοκουμέντα, αν τυχόν βρίσκονταν. Η διαφορά είναι ότι μέχρι τώρα πουθενά δεν καταγραφόταν η ύπαρξη των ταινιών αυτών (ενδεχομένως και άλλων, που δεν κατάφερα να εντοπίσω στη δική μου έρευνα), ώστε δεν έγιναν και προσπάθειες αναζήτησής τους.
3. Για πρώτη φορά γίνεται προσπάθεια συστηματικής καταγραφής των πρώτων ελληνικών ζουρνάλ. Η καταγραφή τους καλύπτει όλη την εξεταζόμενη περίοδο, αν και το βάρος πέφτει κυρίως στα πολύ πρώτα χρόνια του ελληνικού κινηματογράφου (δηλαδή στα χρόνια μέχρι το 1915), καθώς εκείνα τα χρόνια οι στήλες δημοσίων θεαμάτων του αθηναϊκού τύπου φιλοξενούσαν αρκετές διαφημιστικές αναφορές. Αργότερα το ενδιαφέρον θα ατονούσε μπροστά στην επέλαση εντυπωσιακών ξένων ταινιών μυθοπλασίας μεγάλου μήκους, που έκλεβαν τις εντυπώσεις, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι, όσον αφορά τα ζουρνάλ μετά το 1927, βασική πηγή άντλησης πληροφοριών αποτέλεσαν κυρίως οι επαρχιακές εφημερίδες.
Σ' όλα τα βιβλία ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου γίνεται μέχρι σήμερα αναφορά στην ταινία για τη Μεσολυμπιάδα του 1906 και από κει και μετά υπάρχουν αόριστες αναφορές για ελάχιστες άγνωστες ταινίες που κατέγραφαν την ζωή της βασιλικής οικογένειας ή αθλητικούς αγώνες. Ε, αποδεικνύω μέσα από την έρευνά μου ότι αυτό δεν είναι απολύτως αληθές και πάνω απ' όλα αναφέρω τίτλους και όποια άλλη λεπτομέρεια κατάφερα ν' ανακαλύψω γύρω από τις ταινίες αυτές. Έτσι, μαθαίνουμε για πρώτη φορά για έναν άγνωστο οπερατέρ, το φωτογράφο Μπέριγκερ, ο οποίος κατέγραψε τη δεύτερη - πιθανότητα - ταινία (επικαιρότητας) στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου (ενδεχομένως και την τρίτη), για τον επίσης φωτογράφο Λέστερ, ένα όνομα που ελάχιστα μνημονεύεται στη βιβλιογραφία (είτε μόνο το όνομά του είτε... καθόλου), παρότι αυτός επέδειξε σημαντική δραστηριότητα και μπορούμε να τον περιγράψουμε ως έναν πραγματικό σκαπανέα και άνθρωπο των ρεκόρ, καθώς επίσης και για τίτλους ταινιών, που - ποιος μπορεί να το αποκλείσει ; - ενδεχομένως να μας οδηγήσουν και στην εύρεση κάποιων παλιών φιλμ.
4. Ως Σερραίος θεωρώ πολύ σημαντικό ότι για πρώτη φορά καταγράφεται σ' ένα βιβλίο - και μάλιστα με πολλές λεπτομέρειες - μια ταινία που γύρισε Γερμανός οπερατέρ στην περιοχή της κοιλάδας του Στρυμόνα κατά τη διάρκεια του δευτέρου βαλκανικού πολέμου (καλοκαίρι 1913), μια ταινία που μάλιστα διασώζεται μέχρι σήμερα στις ΗΠΑ και θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν προβαλλόταν κάποτε και εδώ, ενώ δεν αποκλείεται μια κόπια του σχετικού φιλμ να βρίσκεται κρυμμένη στα αρχεία του κράτους, όπως υπαινίχθηκε δημοσίευμα της εποχής.
5. Καταρρίπτεται η ανακριβέστατη πληροφορία, που μηχανικά αναπαράγεται σ' όλα τα σχετικά βιβλία ή σε αφιερώματα στον τύπο, ότι δήθεν οι πρώτες ελληνικές κωμωδίες με ήρωα τον "Σπιριντιών" γυρίστηκαν και προβλήθηκαν τη διετία 1910-1911. Εντόπισα μεν το αναληθές δημοσίευμα του περιοδικού Κινηματογραφικός Αστήρ (συχνά αναξιόπιστου σε θέματα καταγραφής των ελληνικών κινηματογραφικών προσπαθειών τα χρόνια πριν ξεκινήσει η κυκλοφορία του), που αποτέλεσε την πηγή του λάθους, όμως εντόπισα και τις σαφέστατα πιο αξιόπιστες πηγές, τα δημοσιεύματα των σύγχρονων με τις ταινίες αυτές δημοσιευμάτων, που οριοθετούν τις προβολές τους μεταξύ 1915 και... 1921!
6. Για πρώτη φορά μνημονεύεται η απόπειρα της ηθοποιού Κυβέλης (από κοινού με το σύζυγό της Θεοδωρίδη και τον οπερατέρ Λέστερ) να γυριστούν ταινίες μυθοπλασίας ήδη από το 1913. Για πρώτη φορά μάλιστα μνημονεύεται και μια άγνωστη μέχρι σήμερα κινηματογραφική εμφάνιση της Κυβέλης σε μια ταινία, που προσωπικά παραλληλίζω με ένα είδος πρωτόλειου κινηματογραφικού ριάλιτι και η οποία αποτελεί την πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση Ελληνίδας ηθοποιού γενικότερα. (Αντίθετα, κατά τη μέχρι σήμερα βιβλιογραφία, η Κυβέλη εμφανίστηκε μόνο σε μία ή δύο προπολεμικές ταινίες, τον "Κακό Δρόμο" του 1933 και σε μια μικρού μήκους για μια επιθεώρηση του 1915. Ε, υπάρχει και μια τρίτη κινηματογραφική εμφάνιση - ακόμη παλιότερη!)
7. Για πρώτη φορά γίνεται εκτενέστατη αναφορά στην πραγματικά πρώτη ελληνική ταινία μυθοπλασίας, η "Μύτη της Αθηνάς (ή "Όνειρον αρχαιολόγου"). Μέχρι τώρα η μοναδική αναφορά σε αυτήν γινόταν στο βιβλίο των Ρούβα και Σταθακόπουλου, οι οποίοι όμως την εμφάνιζαν ως μια ταινία που ξεκίνησε να γυρίζεται, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ενώ δεν έδιναν στοιχεία για τους ηθοποιούς ή τον οπερατέρ. Πλέον γνωρίζουμε και τους συντελεστές και την υπόθεση και κωμικοτραγικά παρασκήνια από τα γυρίσματα και πότε προβλήθηκε η ταινία και πώς την υποδέχτηκε ο τύπος της εποχής.
8. Προστίθενται νέες πληροφορίες σχετικά με την "Γκόλφω", την πρώτη ελληνική ταινία μεγάλου μήκους. Για παράδειγμα, παντού αναφέρεται ως σκηνοθέτης ο Μπαχατώρης. Θα μπορούσε να είναι κάποιος άλλος; Γνωρίζουμε ποια ήταν η τελευταία - πιθανότατα - σκηνή της ταινίας; Θα μπορούσαμε να βρούμε κόπια της ταινίας στη Γαλλία; Με ποιον δεύτερο τίτλο προβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη και πότε; Πώς πραγματικά την υποδέχθηκε ο αθηναϊκός τύπος, όταν πρωτοπροβλήθηκε τον Ιανουάριο του 1915 - και που πάντως δεν "έθαψε" την ταινία, όπως καταγράφεται (ελέω Κινηματογραφικού Αστέρα) στην υπόλοιπη βιβλιογραφία
9. Μαθαίνουμε περισσότερα στοιχεία για την εταιρία "Αθήνη φιλμ", η οποία μέχρι σήμερα συνδέεται αποκλειστικά με το γύρισμα της "Γκόλφως". Κι όμως, η εταιρία αυτή, που ιδρύθηκε στις αρχές του 1914, παρουσίασε πολλές ταινίες επικαιρότητας κατά τη διετία 1914-1915, ενώ παρουσίασε και μια καινοτομία για τα δεδομένα της εποχής, μια ταινία με σκίτσα (που δεν κινούνταν μεν, όμως δεν ήταν και στατικά), τις "Σιλουέτες του Παπαγάλου".
10. Έρχονται στο φως όχι απλά τα ονόματα, αλλά και λεπτομέρειες για τους συντελεστές και τις υποθέσεις άγνωστων μέχρι σήμερα ταινιών του ηθοποιού Τηλέμαχου Λεπενιώτη τη διετία 1915-1916, αλλάζοντας τα όσα γνωρίζαμε για τα νηπιακά χρόνια του ελληνικού κινηματογράφου. Και ενώ μέχρι τώρα στη βιβλιογραφία καταγραφόταν θολά μία ταινία άγνωστης χρονολογίας στα πλαίσια μιας επιθεώρησης (στο πλευρό της ηθοποιού Κυβέλης), πλέον αναδεικνύονται τρεις ταινίες: η εν λόγω μικρού μήκους για την επιθεώρηση "Πανόραμα 1915", μία δεύτερη που προβλήθηκε σε κινηματογραφική αίθουσα και μια τρίτη μεσαίου μήκους που προβλήθηκε κατ' αρχήν στα πλαίσια επιθεώρησης, αλλά είχε αυτόνομη υπόθεση.
11. Ταινίες που μέχρι σήμερα δεν ήταν χρονικά προσδιορισμένες, πλέον προσδιορίζονται με ακρίβεια. Η "Κερένια Κούκλα" δεν ήταν απλά μια ταινία που προβλήθηκε μεταξύ 1915 και 1917, ο "Ανήφορος του Γολγοθά" δεν γυρίστηκε "γύρω στο 1916" (αλλά δυο χρόνια μετά), η "Προίκα της Αννούλας" δεν ήταν μια ταινία είτε του 1917 είτε του 1919, αλλά γνωρίζουμε πλέον ότι προβλήθηκε τον Απρίλιο του 1920. Είναι σημαντικές αυτές οι λεπτομέρειες; Όταν μιλάμε για καταγραφή της ιστορίας, ναι... ο προσδιορισμός του χρόνου εξέλιξης των όποιων γεγονότων, ακόμη κι αν δεν άλλαξαν το ρου της ιστορίας, είναι σημαντική υπόθεση.
12. Ειδικά όσον αφορά την "Προίκα της Αννούλας", για πρώτη φορά γίνεται γνωστή η υπόθεση της ταινίας, που θεωρήθηκε η πρώτη "καλή" ελληνική ταινία (σαφώς ανώτερη της "Γκόλφως"), αμφισβητώντας αυτό που αναπαράγεται σταθερά μέχρι σήμερα ότι δήθεν αποτελούσε κινηματογραφική μεταφορά του κωμειδυλλίου "Η τύχη της Μαρούλας". Ε, καμία σχέση δεν είχε η κινηματογραφική ταινία με το θεατρικό έργο - εκτός κι αν υποθέσουμε ότι κάποια στιγμή την ίδια χρονικά περίοδο γυρίστηκε και μια κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού έργου, που όμως δεν κατάφερε να κερδίσει μια θέση στα δημοσιεύματα των εφημερίδων.
13. Γενικά, δημοσιεύονται όσο το δυνατόν λεπτομερέστερες περιλήψεις όσο το δυνατόν περισσότερων ελληνικών ταινιών - σχεδόν όλων. Αντίθετα, στην υπόλοιπη βιβλιογραφία αυτό είτε παραλείπεται τελείως (με το βάρος να ρίχνεται σε γενικές αναφορές επί των ταινιών, βασισμένων κυρίως σε - όχι και τόσο αντικειμενικά - δημοσιεύματα του περιοδικού Κινηματογραφικός Αστήρ) είτε καταγράφονται εξαιρετικά σύντομες και γενικόλογες περιλήψεις, ορισμένες των οποίων είναι και λανθασμένες!
Για παράδειγμα, είναι τελείως λανθασμένη η περίληψη στη σχετική σελίδα της "Ταινιοθήκης της Ελλάδος", που νομίζω ότι αναπαράγεται και από το βιβλίο των Ρούβα και Σταθακόπουλου, ότι ο "Κακός δρόμος" περιέγραφε δήθεν την ιστορία μιας νεαρής κοπέλας που "γίνεται πόρνη κι ο αδελφός της τη σκοτώνει για να ξεπλύνει την ατίμωση της οικογένειάς του". Προφανώς όποιος το έγραψε, δεν είχε διαβάσει καν την ιστορία του Ξενόπουλου, αλλά παρασύρθηκε από κάποια μη αξιόπιστη πηγή. Έχοντας, όμως, διαβάσει τους αυθεντικούς διαλόγους της ταινίας, είμαι σε θέση να παρουσιάσω - και αυτό ακριβώς κάνω - το πραγματικό πλαίσιο του κινηματογραφικού σεναρίου και τις διαφορές του σε σχέση με τη νουβέλα.
Αντίστοιχα, η πρώτη ελληνικά ομιλούσα ταινία, μια αμερικανική τυπικά παραγωγή με τίτλο "Η Γροθιά του Σακάτη", δεν περιέγραφε "τα δεινά και τα πάθη των αναπήρων με διάθεση έντονης κοινωνικής κριτικής" (!), όπως προφανώς φαντάστηκε κάποιος κρίνοντας από τον τίτλο της ταινίας, αλλά ήταν ένα οικογενειακό δραματάκι, το σενάριο του οποίου επίσης έχω στη διάθεσή μου και βάσει αυτού έγραψα μια λεπτομερή περίληψη.
Και αυτά είναι μερικά, ενδεικτικά παραδείγματα.
14. Ανατρέχοντας σε ελληνοαμερικανικές εφημερίδες του Μεσοπολέμου, αλλά και στον αμερικανικό τύπο (κυρίως στα εξαιρετικά δημοφιλή και αξιόπιστα κινηματογραφικά περιοδικά της εποχής εκείνης) έχω αντλήσει και δημοσιοποιώ πάρα πολλές πληροφορίες σχετικά με την κινηματογραφική παραγωγή στις τάξεις των ομογενών. Αυτό δεν συμβαίνει σε άλλα βιβλία για τον πολύ απλό και εύλογο λόγο, ότι παλιότερα δεν ήταν εφικτή η έρευνα στα αρχεία αυτών των εφημερίδων και περιοδικών για καθαρά πρακτικούς λόγους: κάποιος θα έπρεπε να μετακόμιζε στις ΗΠΑ για εβδομάδες! Χάρη στο ίντερνετ και την ψηφιοποίηση των σχετικών αρχείων, αυτό καθίσταται πλέον εφικτό από το δωμάτιο του καθενός! Έτσι, για πρώτη φορά γίνεται λόγος για μια ταινία με τίτλο "Οι Εκδικηταί" παραγωγής 1921, η οποία εξελίχθηκε σε τεράστια εμπορική αποτυχία. Αναφέρονται πολλές λεπτομέρειες για τις ελληνικά ομιλούσες "Η Γροθιά του Σακάτη" και "Αυτή είναι η ζωή", λύνεται το μυστήριο - στα όρια του θρύλου - που περιβάλλει μια ταινία με τίτλο "Το όνειρον του γλύπτου", για την οποία έχουν γραφτεί σενάρια επί σεναρίων, εμπλέκοντας ακόμη και το θρυλικό ηθοποιό του Χόλιγουντ Λου Τέλεγκεν, όμως πλέον έχουμε μια πολύ καλή - ή έστω πολύ καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν - εικόνα για τη συγκεκριμένη παραγωγή. Και γενικά, μέσα από το βιβλίο αναδεικνύονται άλλες κινηματογραφικές απόπειρες της ελληνοαμερικανικής κοινότητας, όπως μια φωνοταινία του 1936, μια επεξεργασμένη εκδοχή του "Αγαπητικού της Βοσκοπούλας", που παρουσιάστηκε με τον τίτλο "Κρουστάλω" κλπ.
15. Τίθενται ερωτήματα, που μπορούν να προκαλέσουν νέες έρευνες, σχετικά με τη σωζόμενη ταινία "Ο Μάγος της Αθήνας", μιας και ο τύπος της εποχής αναφερόταν όχι απλά σε διαφορετικά σενάρια, αλλά και σε διαφορετικά πρόσωπα (είτε συντελεστές είτε ονόματα χαρακτήρων του έργου), που δημιουργούν εύλογα ερωτηματικά για το υλικό που διασώζεται και κατά πόσο ανταποκρίνεται στην αρχικά προβληθείσα ταινία. Μήπως το υλικό που σώζεται είναι επαναεπεξεργασμένο από το σκηνοθέτη Αχιλλέα Μαδρά; (Δεν μπορώ να δώσω τις απαντήσεις, θέτω όμως τους προβληματισμούς για περαιτέρω έρευνα)
16. Ρίχνεται φως στη θεσσαλονικιώτικη ταινία του 1932 "Το Μοιραίον" με λεπτομέρειες τόσο για το πλαίσιο που προκάλεσε το γύρισμά της, όσο και για την ίδια την υπόθεση της ταινίας, που μέχρι σήμερα αποτελούσε μυστήριο.
17. Καταγράφονται για πρώτη φορά άγνωστοι δεύτεροι τίτλοι, καθώς και οι πραγματικοί (επίσημοι) αγγλικοί τίτλοι υπό τους οποίους πολλές ελληνικές ταινίες προβλήθηκαν στο εξωτερικό, ώστε ανοίγονται νέα μονοπάτια στην αναζήτηση των φιλμ, που θεωρούνται χαμένα. Όχι ότι οπωσδήποτε αυτά θα βρεθούν, αλλά είναι σημαντικό νομίζω να ψάξουμε π.χ. τη "Γροθιά του Σακάτη" με τον πραγματικό αγγλικό της τίτλο ή το "Σας ζητούν στο τηλέφωνο" και με τον τίτλο υπό τον οποίο προβλήθηκε στην Αλεξάνδρεια ("Τρεις καρδιές").
18. Αναπαράγοντας εκτενή αποσπάσματα από τα κριτικά σημειώματα του τύπου της εποχής (ελληνικού και ξένου, όπου υπήρχαν σχετικές αναφορές) γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία τόσο για τις ταινίες καθαυτές, όσο και για τις προσδοκίες του κοινού και των επαϊόντων, όπως επίσης αποκτούμε μια πιο άμεση εικόνα σχετικά με το κοινωνικό προφίλ της Ελλάδας τα χρόνια εκείνα.
19. Στην ίδια κατεύθυνση συντείνει η παράθεση - για πρώτη φορά - πληροφοριών και από τα γυρίσματα των ταινιών, όπου βέβαια κατέστη εφικτό να βρεθούν στοιχεία.
20. Κάνοντας μια εκτενέστατη αναφορά στις ταινίες που γυρίστηκαν στο μικρασιατικό μέτωπο το 1921, αποκτούμε μια πιο πραγματική εικόνα για τις ταινίες αυτές. Για παράδειγμα, είναι ήδη γνωστό ότι οι αδελφοί Γαζιάδη κατέγραψαν εικόνες από τις ελληνοτουρκικές μάχες, όμως μέχρι σήμερα ήταν άγνωστο ότι οι εικόνες αυτές κατηγορήθηκαν από τον ελληνικό τύπο και κυρίως από τις ελληνικές εφημερίδες της Σμύρνης ως "σκηνοθετημένες" και "προσβλητικές".
21. Στη δεύτερη κυρίως έκδοση του βιβλίου έριξα μεγάλο βάρος στις κινηματογραφικές προσπάθειες φιλόδοξων φωτογράφων από την ελληνική επαρχία. Για πρώτη φορά αναδεικνύεται η - ξεχασμένη και από τους Κρητικούς - απόπειρα του Λιναρδάκη να ιδρύσει κινηματογραφικό στούντιο στο Ηράκλειο της Κρήτης στα τέλη της δεκαετίας του 1920, περιγράφονται μια σειρά μικρών ταινιών επικαιρότητας που γύρισε ο ίδιος καταγράφοντας στιγμιότυπα της ζωής στην περιοχή, αναφέρονται αντίστοιχες προσπάθειες του Σπανδάγου στα Χανιά, αλλά και μεμονωμένες κινηματογραφικές απόπειρες σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως η Κεφαλλονιά, η Καλαμάτα κλπ.
Σ' όλα τα βιβλία ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου γίνεται μέχρι σήμερα αναφορά στην ταινία για τη Μεσολυμπιάδα του 1906 και από κει και μετά υπάρχουν αόριστες αναφορές για ελάχιστες άγνωστες ταινίες που κατέγραφαν την ζωή της βασιλικής οικογένειας ή αθλητικούς αγώνες. Ε, αποδεικνύω μέσα από την έρευνά μου ότι αυτό δεν είναι απολύτως αληθές και πάνω απ' όλα αναφέρω τίτλους και όποια άλλη λεπτομέρεια κατάφερα ν' ανακαλύψω γύρω από τις ταινίες αυτές. Έτσι, μαθαίνουμε για πρώτη φορά για έναν άγνωστο οπερατέρ, το φωτογράφο Μπέριγκερ, ο οποίος κατέγραψε τη δεύτερη - πιθανότητα - ταινία (επικαιρότητας) στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου (ενδεχομένως και την τρίτη), για τον επίσης φωτογράφο Λέστερ, ένα όνομα που ελάχιστα μνημονεύεται στη βιβλιογραφία (είτε μόνο το όνομά του είτε... καθόλου), παρότι αυτός επέδειξε σημαντική δραστηριότητα και μπορούμε να τον περιγράψουμε ως έναν πραγματικό σκαπανέα και άνθρωπο των ρεκόρ, καθώς επίσης και για τίτλους ταινιών, που - ποιος μπορεί να το αποκλείσει ; - ενδεχομένως να μας οδηγήσουν και στην εύρεση κάποιων παλιών φιλμ.
4. Ως Σερραίος θεωρώ πολύ σημαντικό ότι για πρώτη φορά καταγράφεται σ' ένα βιβλίο - και μάλιστα με πολλές λεπτομέρειες - μια ταινία που γύρισε Γερμανός οπερατέρ στην περιοχή της κοιλάδας του Στρυμόνα κατά τη διάρκεια του δευτέρου βαλκανικού πολέμου (καλοκαίρι 1913), μια ταινία που μάλιστα διασώζεται μέχρι σήμερα στις ΗΠΑ και θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν προβαλλόταν κάποτε και εδώ, ενώ δεν αποκλείεται μια κόπια του σχετικού φιλμ να βρίσκεται κρυμμένη στα αρχεία του κράτους, όπως υπαινίχθηκε δημοσίευμα της εποχής.
5. Καταρρίπτεται η ανακριβέστατη πληροφορία, που μηχανικά αναπαράγεται σ' όλα τα σχετικά βιβλία ή σε αφιερώματα στον τύπο, ότι δήθεν οι πρώτες ελληνικές κωμωδίες με ήρωα τον "Σπιριντιών" γυρίστηκαν και προβλήθηκαν τη διετία 1910-1911. Εντόπισα μεν το αναληθές δημοσίευμα του περιοδικού Κινηματογραφικός Αστήρ (συχνά αναξιόπιστου σε θέματα καταγραφής των ελληνικών κινηματογραφικών προσπαθειών τα χρόνια πριν ξεκινήσει η κυκλοφορία του), που αποτέλεσε την πηγή του λάθους, όμως εντόπισα και τις σαφέστατα πιο αξιόπιστες πηγές, τα δημοσιεύματα των σύγχρονων με τις ταινίες αυτές δημοσιευμάτων, που οριοθετούν τις προβολές τους μεταξύ 1915 και... 1921!
6. Για πρώτη φορά μνημονεύεται η απόπειρα της ηθοποιού Κυβέλης (από κοινού με το σύζυγό της Θεοδωρίδη και τον οπερατέρ Λέστερ) να γυριστούν ταινίες μυθοπλασίας ήδη από το 1913. Για πρώτη φορά μάλιστα μνημονεύεται και μια άγνωστη μέχρι σήμερα κινηματογραφική εμφάνιση της Κυβέλης σε μια ταινία, που προσωπικά παραλληλίζω με ένα είδος πρωτόλειου κινηματογραφικού ριάλιτι και η οποία αποτελεί την πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση Ελληνίδας ηθοποιού γενικότερα. (Αντίθετα, κατά τη μέχρι σήμερα βιβλιογραφία, η Κυβέλη εμφανίστηκε μόνο σε μία ή δύο προπολεμικές ταινίες, τον "Κακό Δρόμο" του 1933 και σε μια μικρού μήκους για μια επιθεώρηση του 1915. Ε, υπάρχει και μια τρίτη κινηματογραφική εμφάνιση - ακόμη παλιότερη!)
7. Για πρώτη φορά γίνεται εκτενέστατη αναφορά στην πραγματικά πρώτη ελληνική ταινία μυθοπλασίας, η "Μύτη της Αθηνάς (ή "Όνειρον αρχαιολόγου"). Μέχρι τώρα η μοναδική αναφορά σε αυτήν γινόταν στο βιβλίο των Ρούβα και Σταθακόπουλου, οι οποίοι όμως την εμφάνιζαν ως μια ταινία που ξεκίνησε να γυρίζεται, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ενώ δεν έδιναν στοιχεία για τους ηθοποιούς ή τον οπερατέρ. Πλέον γνωρίζουμε και τους συντελεστές και την υπόθεση και κωμικοτραγικά παρασκήνια από τα γυρίσματα και πότε προβλήθηκε η ταινία και πώς την υποδέχτηκε ο τύπος της εποχής.
8. Προστίθενται νέες πληροφορίες σχετικά με την "Γκόλφω", την πρώτη ελληνική ταινία μεγάλου μήκους. Για παράδειγμα, παντού αναφέρεται ως σκηνοθέτης ο Μπαχατώρης. Θα μπορούσε να είναι κάποιος άλλος; Γνωρίζουμε ποια ήταν η τελευταία - πιθανότατα - σκηνή της ταινίας; Θα μπορούσαμε να βρούμε κόπια της ταινίας στη Γαλλία; Με ποιον δεύτερο τίτλο προβλήθηκε στη Θεσσαλονίκη και πότε; Πώς πραγματικά την υποδέχθηκε ο αθηναϊκός τύπος, όταν πρωτοπροβλήθηκε τον Ιανουάριο του 1915 - και που πάντως δεν "έθαψε" την ταινία, όπως καταγράφεται (ελέω Κινηματογραφικού Αστέρα) στην υπόλοιπη βιβλιογραφία
9. Μαθαίνουμε περισσότερα στοιχεία για την εταιρία "Αθήνη φιλμ", η οποία μέχρι σήμερα συνδέεται αποκλειστικά με το γύρισμα της "Γκόλφως". Κι όμως, η εταιρία αυτή, που ιδρύθηκε στις αρχές του 1914, παρουσίασε πολλές ταινίες επικαιρότητας κατά τη διετία 1914-1915, ενώ παρουσίασε και μια καινοτομία για τα δεδομένα της εποχής, μια ταινία με σκίτσα (που δεν κινούνταν μεν, όμως δεν ήταν και στατικά), τις "Σιλουέτες του Παπαγάλου".
10. Έρχονται στο φως όχι απλά τα ονόματα, αλλά και λεπτομέρειες για τους συντελεστές και τις υποθέσεις άγνωστων μέχρι σήμερα ταινιών του ηθοποιού Τηλέμαχου Λεπενιώτη τη διετία 1915-1916, αλλάζοντας τα όσα γνωρίζαμε για τα νηπιακά χρόνια του ελληνικού κινηματογράφου. Και ενώ μέχρι τώρα στη βιβλιογραφία καταγραφόταν θολά μία ταινία άγνωστης χρονολογίας στα πλαίσια μιας επιθεώρησης (στο πλευρό της ηθοποιού Κυβέλης), πλέον αναδεικνύονται τρεις ταινίες: η εν λόγω μικρού μήκους για την επιθεώρηση "Πανόραμα 1915", μία δεύτερη που προβλήθηκε σε κινηματογραφική αίθουσα και μια τρίτη μεσαίου μήκους που προβλήθηκε κατ' αρχήν στα πλαίσια επιθεώρησης, αλλά είχε αυτόνομη υπόθεση.
11. Ταινίες που μέχρι σήμερα δεν ήταν χρονικά προσδιορισμένες, πλέον προσδιορίζονται με ακρίβεια. Η "Κερένια Κούκλα" δεν ήταν απλά μια ταινία που προβλήθηκε μεταξύ 1915 και 1917, ο "Ανήφορος του Γολγοθά" δεν γυρίστηκε "γύρω στο 1916" (αλλά δυο χρόνια μετά), η "Προίκα της Αννούλας" δεν ήταν μια ταινία είτε του 1917 είτε του 1919, αλλά γνωρίζουμε πλέον ότι προβλήθηκε τον Απρίλιο του 1920. Είναι σημαντικές αυτές οι λεπτομέρειες; Όταν μιλάμε για καταγραφή της ιστορίας, ναι... ο προσδιορισμός του χρόνου εξέλιξης των όποιων γεγονότων, ακόμη κι αν δεν άλλαξαν το ρου της ιστορίας, είναι σημαντική υπόθεση.
12. Ειδικά όσον αφορά την "Προίκα της Αννούλας", για πρώτη φορά γίνεται γνωστή η υπόθεση της ταινίας, που θεωρήθηκε η πρώτη "καλή" ελληνική ταινία (σαφώς ανώτερη της "Γκόλφως"), αμφισβητώντας αυτό που αναπαράγεται σταθερά μέχρι σήμερα ότι δήθεν αποτελούσε κινηματογραφική μεταφορά του κωμειδυλλίου "Η τύχη της Μαρούλας". Ε, καμία σχέση δεν είχε η κινηματογραφική ταινία με το θεατρικό έργο - εκτός κι αν υποθέσουμε ότι κάποια στιγμή την ίδια χρονικά περίοδο γυρίστηκε και μια κινηματογραφική μεταφορά του θεατρικού έργου, που όμως δεν κατάφερε να κερδίσει μια θέση στα δημοσιεύματα των εφημερίδων.
13. Γενικά, δημοσιεύονται όσο το δυνατόν λεπτομερέστερες περιλήψεις όσο το δυνατόν περισσότερων ελληνικών ταινιών - σχεδόν όλων. Αντίθετα, στην υπόλοιπη βιβλιογραφία αυτό είτε παραλείπεται τελείως (με το βάρος να ρίχνεται σε γενικές αναφορές επί των ταινιών, βασισμένων κυρίως σε - όχι και τόσο αντικειμενικά - δημοσιεύματα του περιοδικού Κινηματογραφικός Αστήρ) είτε καταγράφονται εξαιρετικά σύντομες και γενικόλογες περιλήψεις, ορισμένες των οποίων είναι και λανθασμένες!
Για παράδειγμα, είναι τελείως λανθασμένη η περίληψη στη σχετική σελίδα της "Ταινιοθήκης της Ελλάδος", που νομίζω ότι αναπαράγεται και από το βιβλίο των Ρούβα και Σταθακόπουλου, ότι ο "Κακός δρόμος" περιέγραφε δήθεν την ιστορία μιας νεαρής κοπέλας που "γίνεται πόρνη κι ο αδελφός της τη σκοτώνει για να ξεπλύνει την ατίμωση της οικογένειάς του". Προφανώς όποιος το έγραψε, δεν είχε διαβάσει καν την ιστορία του Ξενόπουλου, αλλά παρασύρθηκε από κάποια μη αξιόπιστη πηγή. Έχοντας, όμως, διαβάσει τους αυθεντικούς διαλόγους της ταινίας, είμαι σε θέση να παρουσιάσω - και αυτό ακριβώς κάνω - το πραγματικό πλαίσιο του κινηματογραφικού σεναρίου και τις διαφορές του σε σχέση με τη νουβέλα.
Αντίστοιχα, η πρώτη ελληνικά ομιλούσα ταινία, μια αμερικανική τυπικά παραγωγή με τίτλο "Η Γροθιά του Σακάτη", δεν περιέγραφε "τα δεινά και τα πάθη των αναπήρων με διάθεση έντονης κοινωνικής κριτικής" (!), όπως προφανώς φαντάστηκε κάποιος κρίνοντας από τον τίτλο της ταινίας, αλλά ήταν ένα οικογενειακό δραματάκι, το σενάριο του οποίου επίσης έχω στη διάθεσή μου και βάσει αυτού έγραψα μια λεπτομερή περίληψη.
Και αυτά είναι μερικά, ενδεικτικά παραδείγματα.
14. Ανατρέχοντας σε ελληνοαμερικανικές εφημερίδες του Μεσοπολέμου, αλλά και στον αμερικανικό τύπο (κυρίως στα εξαιρετικά δημοφιλή και αξιόπιστα κινηματογραφικά περιοδικά της εποχής εκείνης) έχω αντλήσει και δημοσιοποιώ πάρα πολλές πληροφορίες σχετικά με την κινηματογραφική παραγωγή στις τάξεις των ομογενών. Αυτό δεν συμβαίνει σε άλλα βιβλία για τον πολύ απλό και εύλογο λόγο, ότι παλιότερα δεν ήταν εφικτή η έρευνα στα αρχεία αυτών των εφημερίδων και περιοδικών για καθαρά πρακτικούς λόγους: κάποιος θα έπρεπε να μετακόμιζε στις ΗΠΑ για εβδομάδες! Χάρη στο ίντερνετ και την ψηφιοποίηση των σχετικών αρχείων, αυτό καθίσταται πλέον εφικτό από το δωμάτιο του καθενός! Έτσι, για πρώτη φορά γίνεται λόγος για μια ταινία με τίτλο "Οι Εκδικηταί" παραγωγής 1921, η οποία εξελίχθηκε σε τεράστια εμπορική αποτυχία. Αναφέρονται πολλές λεπτομέρειες για τις ελληνικά ομιλούσες "Η Γροθιά του Σακάτη" και "Αυτή είναι η ζωή", λύνεται το μυστήριο - στα όρια του θρύλου - που περιβάλλει μια ταινία με τίτλο "Το όνειρον του γλύπτου", για την οποία έχουν γραφτεί σενάρια επί σεναρίων, εμπλέκοντας ακόμη και το θρυλικό ηθοποιό του Χόλιγουντ Λου Τέλεγκεν, όμως πλέον έχουμε μια πολύ καλή - ή έστω πολύ καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν - εικόνα για τη συγκεκριμένη παραγωγή. Και γενικά, μέσα από το βιβλίο αναδεικνύονται άλλες κινηματογραφικές απόπειρες της ελληνοαμερικανικής κοινότητας, όπως μια φωνοταινία του 1936, μια επεξεργασμένη εκδοχή του "Αγαπητικού της Βοσκοπούλας", που παρουσιάστηκε με τον τίτλο "Κρουστάλω" κλπ.
15. Τίθενται ερωτήματα, που μπορούν να προκαλέσουν νέες έρευνες, σχετικά με τη σωζόμενη ταινία "Ο Μάγος της Αθήνας", μιας και ο τύπος της εποχής αναφερόταν όχι απλά σε διαφορετικά σενάρια, αλλά και σε διαφορετικά πρόσωπα (είτε συντελεστές είτε ονόματα χαρακτήρων του έργου), που δημιουργούν εύλογα ερωτηματικά για το υλικό που διασώζεται και κατά πόσο ανταποκρίνεται στην αρχικά προβληθείσα ταινία. Μήπως το υλικό που σώζεται είναι επαναεπεξεργασμένο από το σκηνοθέτη Αχιλλέα Μαδρά; (Δεν μπορώ να δώσω τις απαντήσεις, θέτω όμως τους προβληματισμούς για περαιτέρω έρευνα)
16. Ρίχνεται φως στη θεσσαλονικιώτικη ταινία του 1932 "Το Μοιραίον" με λεπτομέρειες τόσο για το πλαίσιο που προκάλεσε το γύρισμά της, όσο και για την ίδια την υπόθεση της ταινίας, που μέχρι σήμερα αποτελούσε μυστήριο.
17. Καταγράφονται για πρώτη φορά άγνωστοι δεύτεροι τίτλοι, καθώς και οι πραγματικοί (επίσημοι) αγγλικοί τίτλοι υπό τους οποίους πολλές ελληνικές ταινίες προβλήθηκαν στο εξωτερικό, ώστε ανοίγονται νέα μονοπάτια στην αναζήτηση των φιλμ, που θεωρούνται χαμένα. Όχι ότι οπωσδήποτε αυτά θα βρεθούν, αλλά είναι σημαντικό νομίζω να ψάξουμε π.χ. τη "Γροθιά του Σακάτη" με τον πραγματικό αγγλικό της τίτλο ή το "Σας ζητούν στο τηλέφωνο" και με τον τίτλο υπό τον οποίο προβλήθηκε στην Αλεξάνδρεια ("Τρεις καρδιές").
18. Αναπαράγοντας εκτενή αποσπάσματα από τα κριτικά σημειώματα του τύπου της εποχής (ελληνικού και ξένου, όπου υπήρχαν σχετικές αναφορές) γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία τόσο για τις ταινίες καθαυτές, όσο και για τις προσδοκίες του κοινού και των επαϊόντων, όπως επίσης αποκτούμε μια πιο άμεση εικόνα σχετικά με το κοινωνικό προφίλ της Ελλάδας τα χρόνια εκείνα.
19. Στην ίδια κατεύθυνση συντείνει η παράθεση - για πρώτη φορά - πληροφοριών και από τα γυρίσματα των ταινιών, όπου βέβαια κατέστη εφικτό να βρεθούν στοιχεία.
20. Κάνοντας μια εκτενέστατη αναφορά στις ταινίες που γυρίστηκαν στο μικρασιατικό μέτωπο το 1921, αποκτούμε μια πιο πραγματική εικόνα για τις ταινίες αυτές. Για παράδειγμα, είναι ήδη γνωστό ότι οι αδελφοί Γαζιάδη κατέγραψαν εικόνες από τις ελληνοτουρκικές μάχες, όμως μέχρι σήμερα ήταν άγνωστο ότι οι εικόνες αυτές κατηγορήθηκαν από τον ελληνικό τύπο και κυρίως από τις ελληνικές εφημερίδες της Σμύρνης ως "σκηνοθετημένες" και "προσβλητικές".
21. Στη δεύτερη κυρίως έκδοση του βιβλίου έριξα μεγάλο βάρος στις κινηματογραφικές προσπάθειες φιλόδοξων φωτογράφων από την ελληνική επαρχία. Για πρώτη φορά αναδεικνύεται η - ξεχασμένη και από τους Κρητικούς - απόπειρα του Λιναρδάκη να ιδρύσει κινηματογραφικό στούντιο στο Ηράκλειο της Κρήτης στα τέλη της δεκαετίας του 1920, περιγράφονται μια σειρά μικρών ταινιών επικαιρότητας που γύρισε ο ίδιος καταγράφοντας στιγμιότυπα της ζωής στην περιοχή, αναφέρονται αντίστοιχες προσπάθειες του Σπανδάγου στα Χανιά, αλλά και μεμονωμένες κινηματογραφικές απόπειρες σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως η Κεφαλλονιά, η Καλαμάτα κλπ.
Δείτε κι αυτό: ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου